Sosyal Beceri Eksikliği Nedir?

Sosyal Beceri Eksikliği Nedir?

Arkadaşlar Uzman Klinik Psikolog Cemre Soysal’ın yazdığı Öykü Karcı Öztürk’ün derlediği yazıyı sizlerle paylaşıyorum.

İnsanlar doğdukları andan itibaren başlayan ve hayat boyu devam eden yaşam sürecinde karşılaştıkları problemlerle başa çıkabilmek için bazı becerilere ihtiyaç duyarlar. Örneğin; akademik alanda bir sıkıntı olduğunda, belirli bir zeka seviyesi, konsantrasyon, dikkat, bilgi gibi becerilere ihtiyaç duyulurken, sosyal alanda bir sorun yaşadığında, duygularını ifade etme, empati kurabilme ve iletişim becerilerine ihtiyaç duyulur. Sosyal beceri, sosyal yaşamımızdaki performansımızı belirleyen birbirinden farklı birçok alt becerinin bileşiminden oluşan bir alandır. Örneğin; politik olabilme, sözel iletişime girme, iyi bir dinleyici olabilme, sosyal ilişkide ilk adımı atabilme, mizah becerisini yerinde kullanabilme, empati kurabilme, sosyal problemlere karşılıklı fayda sağlayacak çözüm üretebilmedir. Pek çok kişi başkalarıyla iyi iletişim içinde olmak ve topluluk halinde yaşamaktan keyif aldıkları için sosyal becerilere önem verir. Bazı kişiler de sosyal uyumu kendisine problem etmeden kendine özgü davranmayı tercih ederler. Bu kişilerin kendilerine has tutum ve davranışlarını anlayışla, saygıyla karşılamak ve en önemlisi de sosyal beceri sorunu yaşayan kişilerle karıştırmamak gerekir. Bu bireyler yalnız olmayı seçen bireylerdir. Bir başka deyişle “yalnız bırakılan birey” değillerdir.  Okul ortamı birçok çocuk için eğlenceli bir ortam iken bazı çocuklar için kaygı verici olabilir. Her ne kadar okul ortamı akademik becerilerin öğrenildiği bir yer olarak algılansa da çocukların sosyal gelişimindeki önemi tartışılmazdır. Okulda çocuklar akranlarıyla iletişime geçerek birçok sosyal mesaj alışverişinde bulunurken birbirlerini her gün sosyal açıdan değerlendirirler. Çocuklar arasında yapılan sosyal değerlendirmenin olumsuz olması halinde çocuk için okul başarısızlığından daha çok incitici olabilir. Çünkü sosyal beceri çocuğun doğrudan sosyal duygusunu etkiler.

 Sosyal Beceri ve İletişimin Önemi

Gelişim teorileri incelendiğinde çocuğun sosyalleşme sürecinin bilişsel gelişim süreci ile eş zamanlı gittiği görülür. Akranlar arasında gerçekleşen sosyal alışveriş, sohbet ve iletişim çocuklardaki benmerkezci düşünmenin azalmasını, bunun yanında empati kurabilme becerisinin artmasını sağlar. Böylece, çocukların uyumsuz, agresif davranışları yerine sosyal davranışlarının iyileştiği ve süreç içerisinde çözüm üretebildiği bir etki yaratılmış olur.

Bunun yanı sıra; çocukların akran grubu içerisinde bulunması sosyal bilişlerini ve sosyal davranışı anlayabilme becerisini geliştirir. Bu sayede, çocuklar kuralları ve normları anlar, kendi becerilerinin farkına varır.

Sosyal Becerinin Temel Öğeleri

Sosyal beceriler 3 alt gruptan oluşur. Bu gruplar; kişilerarası davranışlar, kendiyle ve görevleriyle ilişkili davranışlardır.

Kişilerarası davranışlar; iletişim becerileri, selamlaşma, konuşmayı başlatma- sürdürme ve özür dilemedir.

• İletişim Becerileri; çocuklar da yetişkinler gibi sözel ve sözel olmayan iletişim yollarını kullanır. Sözel iletişim becerisine sahip olan çocuklar nerede ne söyleyeceklerini, komik bir söz ile kırıcı bir söz arasındaki farkı bilir. Mimiklerimiz, jest ve ses tonumuz sözel olmayan iletişim becerilerini oluşturur. Bu beceriler konusunda desteğe ihtiyacı olan çocuklar sözel olmayan mesajları “anlamakta” güçlük yaşar.
• Selamlaşma; çocuklar akranlarıyla olan ilişkilerini “selamlaşarak” başlatır. Fakat önemli olan selamlaşmanın nasıl bir şekilde yapıldığıdır. Selamlaşırken başka yerlere bakıp göz göze gelmemek, doğru ses tonunu ayarlayamamak ve uygun jest ve mimikleri kullanmamak sosyal beceri eksikliğinin göstergesidir.
• Konuşmayı başlatma ve sürdürme; çocukların selamlaşmadan sonra sohbete başlaması ve bu sohbeti devam ettirmesi gerekir. Bu durumda beklenilen, çocuğun anlattığı ile dinlediği sürenin dengede olmasıdır.
• Özür dilemek; sosyal ilişkilerde her birey kimi zaman hatalar yapar. Fakat bu hatalardan sonra özür dileyebilmek ilişkileri bozmadan devam etmeye en yardımcı olan davranışlardan biridir. Günümüzde özür dilemenin bir zayıflık göstergesi olduğu düşünülür. Halbuki; özür dilemek “cesaret ve özgüven” gerektiren bir davranıştır.

Kendiyle ilişkili davranışlar; duyguları ifade etme, empati kurabilme ve problem çözme becerisi gibi davranışlardan oluşmaktadır.

• Duyguları ifade etme; çocukların tüm duyguları tanıması ve kendi duygularının farkına varıp onları içselleştirmesi önemlidir. Ancak bu şekilde kurduğu ilişkilerde akranlarının duygu ve düşüncelerini anlayıp, onlarla empati kurar.
• Empati kurabilme; iki boyutu vardır. İlki, çocukların karşılarındaki insanların düşünce ve bakış açısını anlayabilmesi; ikincisi ise karşısındakinin düşüncesiyle alakalı olarak duygusunu fark edebilmesidir.
• Problem çözme becerisi; çocukların herhangi bir zor durumla ilgili izleyeceği yolu belirler. Bu konuda desteğe ihtiyaç duyan çocuklar yaşadıkları sorunlar karşısında her zaman kendi istediği yönde çözüm bulmak ister. Bu durum zaman zaman arkadaş kaybına neden olur.

Görevle ilişkili davranışlar ise, kurallara dikkat etme, sorumluluklarını yerine getirme, yönergeleri izleme, bağımsız olarak çalışma gibi davranışları kapsamaktadır.

• Kurallara dikkat etme; çocukların toplumda var olan genel-geçer kuralların farkında olup uyum göstermesi ve uygulamasıdır.
• Sorumlulukları yerine getirme; çocukların kendilerinden beklenen görevleri olması gereken zamanda bireysel olarak üstlenip, yerine getirmesidir.

 Sosyal Beceri Eksikliği olan Çocukların Ayırt Edici Özellikleri;

• Uzun süreli ve yakın arkadaşlık kuramaz,
• Arkadaşları arasında çok tercih edilmez,
• Yaşadığı olaylar karşısında nasıl tepki vereceğini bilemez,
• Yetişkinlerle iletişim kurmada zorlanır,
• Kırıcı, agresif bir konuşma tarzı vardır,
• Konuşmayı başlatmakta güçlük çeker, konuşurken karşısındakini dinlememe görülür,
• Duygularını ifade etmede ve başkalarının duygularını anlamakta zorlanır,
• Espri ve gerçek ayrımını yapamaz,
• Jest ve mimikleri anlamakta güçlük çeker,
• Grup çalışmalarına dahil olamaz,

Sosyal Beceriyi Geliştirmeye Yönelik Neler Yapılabilir?

• Evde bazı senaryolar yaratıp rol oyunları oynamak, çocuğun sıkıntı çektiği alanlara yönelik roller vermek. Örneğin; yeni tanıştığı biri ile konuşma başlatarak tanışma ve konuşmayı sürdürme. Haksızlığa uğradığını düşündüğü herhangi bir konu ile ilgili konuşmak gibi.
• Ev ortamında bireylerin birbirleriyle ilgili olumlu özelliklerini ve beğendikleri yönlerini söylemesi ya da yazmasını istemek,
• Gösterilen olumlu davranışları övmek ve pekiştirmek için destek olmak.
• Kısa hikayeler okuyup “sen olsan ne yapardın ya da ne hissederdin” gibi sorular sorarak sosyal düşünme becerilerini geliştirmek,
• Çocuğunuzun fikirlerini yargılamadan dinlemek. Gerektiği durumlarda kendi fikirlerinizi paylaşmak,
• Arkadaşça olan ve arkadaşça olmayan davranışları düşünerek yazmak ya da konuşmak,
• Çocukların akranlarıyla beraber sosyal beceri geliştirmeye yönelik zaman geçirmelerine fırsat yaratmak,
• Çocuğunuz ile sahilden/parktan çakıl taşları toplayıp, bunların üzerine birlikte boyalar ile farklı duygu ifadeleri çizmek ve her taşın(duygunun) üzerine sohbet etmek önemlidir.

Sosyal Beceri Geliştirme Örnekleri

Çalışma 1: Ne Demeli?

Aşağıdaki sorular hakkında çocuğunuzla sohbet edin.

1. Ebru sabah okula giderken kapıda apartman görevlisi Kemal Bey ile karşılaştı. Ona ne demeli?
2. Ebru’nun arkadaşının kardeşi düşmüş ve ayağını alçıya almışlar. Ebru annesi ile onu ziyarete gitti. Arkadaşının kardeşine ne demeli?
3. Ebru arkadaşının doğum günü partisine gitti. Hediyesini verirken ne demeli?
4. Ebru kapıyı açtığında amcasının onlara ziyarete geldiğini gördü. Ona ne demeli?
5. Ebru çalan ev telefonunu açtığında arayan kişinin yanlış numarayı çevirdiğini anladı. Ona ne demeli?
6. Ebru markete gittiğinde istediği yiyeceğin yerini bulamadı. Kimden yardım istemeli ve o kişiye ne demeli?

 Çalışma 2: Merak Ediyorum?

Çocuktan kendi yaşıtına sorabileceği 10 soruyu okuma yazma bilmiyor ise söylemesi, biliyor ise yazması istenir.

 Çalışma 3:Bu Resim Ne Söylüyor?

Ebeveynler çocuklarıyla birlikte gazete, dergi ve kitaplardan “iletişim halindeki” insan resimlerini seçer. Seçilen insan resimlerine dikkatli bir şekilde bakıldıktan sonra resimler hakkında yorumlarını ve tahminlerini birbirleri ile paylaşır.