Üstün Yetenekli Çocukların İlköğretim ve Sonrasında Eğitimi

Üstün Yetenekli Çocukların İlköğretim ve Sonrasında Eğitimi

Üstün yetenekli çocuklarımız için okul müfredatı ne kadar yeterli? Çocuklarımız eğitim alırken kendilerini ne kadar geliştirebiliyorlar? Üstün yetenekli çocuğa sahip tüm ailelerin hemen hemen ortak noktada buluştukları sorular bunlar. Üstün yetenekli çocuklar için ilköğretim ve sonrasında eğitimleri için nasıl bir rota çizilmelidir?Prof.Dr. Necate BAYKOÇ DÖNMEZ’in bu konuda yazdığı bir makaleyi sizlerle paylaşıyorum.

Normal okul müfredatlarının üstün yetenekli çocukların eğitimsel ihtiyaçlarını karşılamadığı, müfredatların çok yönlü ve yaratıcı özellikler taşıması gerektiği, birçok araştırmacı ve eğitimci tarafından kabul edilmektedir. Aynı zamanda üstün yetenekli çocukların eğitsel programları bilişsel gelişimlerini destekleyecek şekilde düzenlenerek, çocukların gelişimsel düzeylerine uygun olmalıdır. Üstün yetenekli çocukların gelişimsel özelliklerine göre hazırlanan eğitim programlarının yaşa göre uygunluk göstermesi (müfredatın ve uygulamaların belirli bir yaş aralığının ihtiyaçlarını karşılaması) ve bireysel uygunluk sağlaması önemli görülmektedir.

Günümüzde üstün yetenekli çocukların eğitim ihtiyaçları;

• hızlandırma,

• gruplama ve

• zenginleştirme yöntemleriyle desteklenmektedir.

Hızlandırma

Hızlandırma; birinci sınıfa erken başlama ve hızlı ilerleme, sınıf atlama, ders atlama (dersi üst sınıflarla alma) gibi uygulamaları içerir. Hızlandırma uygulamaları okuma, matematik gibi aşamalı içeriğe sahip derslerde sıklıkla kullanılmaktadır.

• Birinci Sınıfa Erken Başlama: Bu tür uygulamanın gerçekleştirilmesinde, öğrencinin zeka bölümünün (IQ) 130 olması, kesme, yapıştırma, resim yapma, yazma gibi etkinliklerde önem kazanan el-göz koordinasyonunun iyi gelişmiş olması, okuma olgunluğuna ulaşmış olması, bu olgunluğu sosyal ve duygusal alanlarda da gösterebilmesi, sağlık açısından bir probleminin olmaması ve fiziksel gelişim açısından sınıf arkadaşlarından çok küçük kalmaması önemlidir.

• Sınıf Atlama: Bir üst sınıfa geçirilmesi düşünülen üstün öğrenciler genellikle sınıf düzeylerinin üstünde bilişsel gelişim ve yeteneğe sahiptirler. Ancak bazı bilgi eksikliklerinin giderilmesi için desteklenerek, sınava alınırlar ve yetersiz oldukları alanlarda önlemler alınmalıdır. Ayrıca, öğrencilerin sosyal uyumu ve duygusal gelişimlerinin düzeyi de göz önünde bulundurulmalıdır.

• Ders Atlama: Öğrenciye, ileri olduğu alanda ilerleme olanağı sağlarken, sınıf düzeyinde olan diğer alanlardaki becerilerini de geliştirmesini sağlar. Aynı zamanda sosyal açıdan da yaşıtlarıyla birlikte olma imkanı yaratmaktadır.4

• Dersi Okumadan Sınava Girmek: Bazı ülkelerde orta ve lise düzeyinde uygulanan bir diğer hızlandırma şekli olup, derse devam etmeden sınava girmek ve başarılı olma halinde de o dersin kredisine sahip olmaktır.

• Üniversiteden Bazı Dersler Aldırmak: Bir ba ka hızlandırma şekli ise, orta öğretime devam ederken üniversiteden bazı dersler almaktır. Bunun için öğrenci günün bir kısmını ileri düzeyde ders almak için üniversitede geçirir ya da orta öğretimde aynı dersi alan bir sınıfı oluşturacak sayıda öğrenci varsa, öğretim üyesi bizzat gelerek ders verebilir. Böylece öğrenciler üniversiteye başlamadan önce ileride çalışacağı alanla ilgili dersleri almış olur.

• Üç Yıllık Ders Programını İki Yılda Tamamlamak: Bu uygulama genellikle matematik ve fen derslerinde yapılmaktadır.

• Üniversiteye Erken Kabul Etme: Bu uygulama, orta öğretimdeki hızlandırma ile sağlanabildi- ği gibi, üstün yetenekli öğrenci liseyi erken tamamlayarak üniversiteye tam gün kabul edilir.

Gruplama

Yetenekleri yönünden benzer özellikler gösteren çocukların, birlikte çalışabilmeleri için sınf içi veya sınıf dışı uzun veya kısa süreli çeşitli gruplamalar yapılmasıdır.

• Tam Gün Homojen Sınıflar: Bu grup altında özel sınıflar ve özel okullar sayılabilir. Bunlar sanat, matematik, fen, iş ve ticaret becerilerine ilişkin alanlarda uzmanlaşmış öğretim veren okullardır.

• Tam Gün Heterojen Sınıflar: Bu uygulamada, normal örgün eğitim sınıflarında seviye grupları oluşturularak öğrencinin sınıfından ayrılmadan çalışma yapması sağlanır.

• Yarım Gün veya Geçici Gruplamalar: Bu tür programlar, üstün yetenekli çocukların, haftada bir öğleden sonra iki üç saatliğine normal sınıflarından ayrılarak, üstünlerin eğitimi konusunda uzman bir öğretmenin veya koordinatör bir eğitimcinin denetiminde zenginleştirme etkinliklerine katılması şeklinde uygulanır.

• Yarım Gün Özel Sınıflar: Özel sınıflar tam gün olduğu gibi, yarım gün veya daha fazla zamanın geçirildiği sınıflar şeklinde düzenlenebilir.

• Okul İçinde Okul: Bu uygulamada, bütün okul, okul içinde okul kavramına göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede, çevredeki üstün yetenekli çocuklar, normal çocuklara da eğitim öğretim hizmeti veren bir okula devam ederler. Günün bir bölümünü özel eğitim öğretmenlerinin ders verdiği özel sınıflarda, diğer kısmını ise, normal gelişim gösteren arkadaşlarıyla beden eğitimi, sanat uygulamaları gibi dersleri birlikte alarak geçirirler.

Zenginleştirme

Zenginleştirme, süreç ve içeriğe ilişkin hedeflere ulaşma yöntemleridir. Sürece ilişkin hedefler yaratıcı düşünme, problem çözme, kritik düşünme, bilimsel düşünmeyi içerir. İçerik ise, süreçlerin geliştirildiği ders konuları, projeler ve etkinliklerdir. Bunlar arasında;

• Bağımsız çalışma ve araştırma projeleri,

• Kültürel ve bilimsel alanlara veya mesleki kuruluşlara geziler,

• Cumartesi programları,

• Sınıfta veya okulun kaynak odasında oluşturulan Öğrenme Merkezleri,

• Yaz eğitim programları ve yaz kampları,

• Müzik, sanat, dil, bilgisayar ve yaz kursları,

• Yaratıcı sorun çözmeyi geliştiren programlar,

• Öğrencilerin hem klasik edebiyatla tanışmaları nı sağlamak hem de onların yorum ve tartışma becerilerini kuvvetlendirmek üzere düzenlenmiş programlar,

• Çeşitli yarışma ve münazaralar,

• Bunlardan başka, değişikliklerle daha aktif şekilde baş edebilmek için geleceğe karşı duyarlılığı arttırma, değişmeleri gerçekleştirebilme konusunda olumlu tutum içinde olma, yaratıcılığı geliştirme, ikna edici, açık ve sağlıklı iletişim becerilerini arttırma, sorun çözme modellerini öğrenip günlük yaşamla bütünleştirme, araştırma
becerilerini geliştirme, nasıl bilgi toplanacağı, nereye ve kime müracaat edileceği konularında bilgi sahibi olmak üzere geliştirilen gelecekle İlgili Yaratıcı Sorun Çözme Programları Zenginleştirme kapsamında sayılabilecek bir başka önlem şekli de Amerika’da mentor adı altında geçen usta (uzman) -çırak ilişkileridir