Çocuklarda Ceza Yöntemleri-Davranış Değiştirme

Çocuklarda Ceza Yöntemleri-Davranış Değiştirme

Arkadaşlar Yrd. Doç. Dr. Sema BENGİ GÜRKAN’ın yazısını sizlerle paylaşıyorum.

Gerek okul gerekse ev ortamında, çocuktaki olumsuz bir davranışın ortadan kaldırılması, bunun için ne tür yöntemlerin kullanılmasının uygun olacağı her zaman önemli bir sorun olmuştur

Geleneksel yapımızın uygunluğu ve başvuru sıklığı dikkate alındığında bu konuda, daha çok fiziksel cezaların kullanıldığı gözlenmektedir. Bütün bu süreçteki özelliklerin tek tek incelenmesi yerine ödül ve cezaların kullanımında şu önerilerin dikkate alınması yararlı olacaktır.

¬Çocukların bilmeden hataya düşmelerini önlemek için ev, okul vb. ortamlarda uymaları gereken kurallar hakkında bilgi verilmeli, uyum sağlamaları kolaylaştırılmalıdır.

¬Cezadan çok ödüllendirme yöntemi kullanılmalı, hatadan çok çocuğun doğru yaptıkları görülmeli, desteklenmeli ve pekiştirilmelidir.

¬Fiziksel ceza (dayak) asla kullanılmamalıdır. Dayak yönteminin çocuğa uygun olmadığı, çocukta tüm olumlu kişilik yapısını bozacağı, sevgiyi yok edeceği bilinmelidir.

¬Özellikle gurup içinde kişilik özelliklerine saldırı, aşağılama, utandırma asla yapılmamalı, ceza verilecekse kişiliğe değil, sadece o davranışa yönelik verilmelidir.

¬Hataları görüp sürekli yargılamak yerine, hata payı bırakmak, hatanın sonucundan sorumlu tutmak ve telafi ettirmek veya doğru olan davranışı yapmasını sağlamak yararlı olacaktır.

¬Ödül ve cezaların uygulanmasında anne-baba ortak anlayışta olmalı. Birinin yaptığını diğeri yanlış, birinin doğru uyguladığını diğeri olumsuz bulmamalıdır.

¬Ödül-ceza yöntemleri bir başka zamana ertelenmeden uygulanmalıdır.

¬Hangi cezanın veya ödülün kullanılmasının uygun olacağı veya “bu davranışın karşılığı sizce ne olmalıdır” şeklinde çocuğunda onayı alınmalıdır.
Çocuklarımızla yaşadığımız problemleri nasıl çözebiliriz?

Elbette anne baba olarak, çocuklarımızın, özellikle ilk yaşlarının kontrol edemeyecekleri sorunlarla geçmesini istemeyiz, çünkü hepimiz güven duygusunun ruh sağlığı için ne denli önemli olduğunu biliriz. Fakat tümüyle sorunsuz geçen bir çocukluk da, onları sorunlu ve adil olmayan bir dünyaya psikolojik olarak hazırlamaz. Önemli olan, çocukların ruh sağlığına zarar veren ve kendilerine olan güvenlerini yok eden sorunların niteliği ve niceliği değil, bu sorunların üstesinden nasıl gelindiğidir. Öyleyse, çocuklarımızın karşılaştığı sorunlarla başa çıkabilmeleri için, onlara yapıcı olarak nasıl yardımcı olabiliriz? En önemli yol, elbette ki problem çözme konusunda çocuklarımıza iyi bir model oluşturmamızdır. Fakat sadece bu da yeterli olmayabilir. Anne babalar olarak çocuklarımızın bu alanda başarılı olmaları için yapacağımız çok önemli başka şeyler de vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Pozitif tutumu sürdürmek
Çocuğunuz problem çözme konusunda özgüvenini sık sık kaybediyor ya da siz gereğinden çok endişeleniyor veya aşırı şekilde korumacı davranıyorsanız, bunun üzerinde durmak gerekir.
Aşağıdaki cümleleri tekrar ederek, içinizdeki içgüdüsel anne-babayı pozitif bir yere oturtur ve böylelikle ilk adımı atmış olursunuz:
Pozitif ve yapıcı şekilde ele alınırsa, çocuklar her duygusal travmayı atlatabilirler.
Çocuklar, sorunlarını çözerek psikolojik olarak güçlenirler.
Çocuklar problem çözme yoluyla çok değerli yaşam becerileri edinirler.

Yeterince müdahale etme
Bebekliklerinde, doğal olarak çocuklarımızın, elbette sorunlarının neredeyse tüm sorumluluğunu üstleniriz; fakat ileri ergenlik dönemine geldiklerinde, rolümüzün, aşamalı olarak yardım ve destek gerektiğinde, danışılan bir gözlemci durumuna gelmiş olması gerekir. Bu sürecin hızı, her zaman her çocuğun olgunluğuna, yeteneğine ve yüz yüze gelinen sorunun niteliğine göre belirlenmelidir.
Çocuğunuza yardım etmeden önce aşağıdaki soruları kendinize sorabilirsiniz:
Bu sorunu tamamıyla çocuğumun mu çözmesi gerekiyor, yoksa benim veya bir başkasının, sorunu çözmede üstlenmemiz gereken sorumluluklar var mı?
Bu sorunu çözmesi için çocuğumun becerisi ve deneyimi yeterli mi?
Çocuğumun bu sorunla tek başına başa çıkabilmesinde başarı şansı nedir? (Yardımcı olacağını düşünürseniz1’den 10’a kadar notlandırabilirsiniz.)

Destek olma
Her ne kadar arka plana çekilmeye ve çocuğumuzun kendi sorununa kendi çözümlerini getirmesi gerektiğine karar versek de, ona destek olmak gibi çok önemli bir rolümüz de vardır.
Acaba çocuğunuz ilişkinizde onu desteklediğinize, sonuç ne olursa olsun yanında olduğunuza yürekten inanıyor mu? Çocuğunuza desteğinizi açıklıkla ifade edip etmediğinizi şu sorularla test edebilirsiniz:
Duygularını anlayışla karşıladınız mı? (“Sorunun, seni endişelendirdiğini / ürküttüğünü / heyecanlandırdığını görüyorum.”)
Gülümsediniz, kucakladınız ya da elini tuttunuz mu?
Gereksinim duyduğu takdirde, ona zaman ayıracağınızı söylediniz mi? Onu önemseyip, günlüğünüze onun bu deneyimi ile ilgili bir şeyler yazıp, ona bunu gösterdiniz mi?

Problem çözme stratejileri öğretin
“Strateji” sözcüğünü kullanmasalar da, yetişkinlerin pek çoğunun kullandıkları problem çözme yöntemleri vardır. Bunlara belki “sağduyu”, “oyunun kuralları”, “işin püf noktası” gibi isimler verilir.
Ancak, hepimiz çocuklarımızın bu bilgilerle dünyaya gelmediğini unutuverir ve günlük koşuşturmada denenmiş, sınanmış bu stratejileri çocuklarımıza öğretmeyi atlarız. Bu yüzden, kullandığınız bu stratejilerin neler olduğunu bir oturup düşünün ve bunları çocuklarınıza anlayabilecekleri bir dille anlatın.