Üstün Yetenekli Çocuğumla Nasıl Başa Çıkabilirim ?

Üstün Yetenekli Çocuğumla Nasıl Başa Çıkabilirim ?

Arkadaşlar, günümüzde bir çok anne baba çocuğunda akranlarına göre farklılık sezinlediğinde hemen zeka testlerine başvuruyor, çocuğum üstün zekalı diyerek övünüyor. Ancak unutulmamalıdır ki, üstün zekalı çocuklar anne baba için de extra ödev ve sorumlulukları da peşinde getiriyor. Üstün yetenekli çocukların problemleri de farklı oluyor.  Prof. Yaşar Özbay’ın üstün yetenekli çocukların sorunları ve problemlerini kaleme aldığı Üstün Yetenekli Çocuğumla Nasıl Başa Çıkabilirim? başlıklı yazısını sizlerle paylaşıyorum.

Korku/Kaygı

Üstün yetenekli çocuklar bir çok konuda kaygı ve korku düzeyleri düşük olmasına rağmen, zihinsel özellikleri, duygusal özellikleri ve aşırı duyarlılıklarından dolayı bazı konularda aşırı korku ve kaygı yaşayabilirler. Bunların bir kısmı yersiz ve gereksiz gibi görülebilir. Gelecekle ilgili kaygıları, performans kaygıları, aile bireyleriyle ilgili kaygıları, kişilerarası ilişkiler ile ilgili kaygıları bir çok zaman gündeme gelebilir. Bu tür kaygıların üstün yetenekli çocuklar için normal olduğunun bilinmesi gerekir. Bu tür bir farkındalık çocuğun çevresindekilerin de kaygıları ile çocuğa eşlik etmelerini engeller.

Düşük Başarı

“Sınavlarda çok yüksek başarı elde edemiyorum” bunu hem kendinizin hem de çocuğunuzun bir çok kez dile getirdiğine şahit olmuşsunuzdur. Bir çoğumuz çocuklarımızın sınavdan aldığı puandan çok daha zeki olduğunu, aldığı notun onun gerçek potansiyelini yansıtmadığına inanırız. Bir çok kişi üstün yetenekli çocukların sınavlardan/testlerden çok daha yüksek puan alacaklarını düşünürler, bir kısmı gerçekten de beklentilerle tutarlı olarak oldukça iyi bir performans gösterebilir. Ancak bir grup üstün yetenekli çocuk standart testlerde kendisinden beklenilen başarıyı gösteremez. Yapılan araştırmalar ve bu çocuklarla çalışan uzmanlar bir dizi faktörün bu düşük başarı performansını açıklayabileceğini göstermektedir. Bunlar, motivasyon düşüklüğü, mükemmeliyetçilik, aşırı düşünme, aşırı kendine güven, aşırı sınav kaygısı, dağınıklık veya üstün yetenekliliğe eşlik eden başka sorunlar olabilir.

Düşük Motivasyon

Bir çok üstün yetenekli çocuk için başarıya ulaşmadaki en önemli engellerden biri sınavlardan elde edilecek başarıya anlam yüklenmemesidir. Yani bu başarının önemsenmemesidir. Elbette, elde edilecek başarıyı önemsemek ona ulaşmayı garanti etmez ve başarısızlık bir çok nedenle ilişkili olabilir ancak başarıyı önemsememenin genellikle başarısızlığı garantilediği söylenebilir. Eğer bir çocuk başarılı olmak için yeteri kadar istekli değilse, bu düşük motivasyonun diğer faktörlerden önce ele alınması ve gerekli çözüm yollarının üretilmesi gerekir. Düşük motivasyonlu çocuklar genellikle öğretmenlerini dinlemezler, eğitimlerine yardımcı olacak ek ders saatlerini kaçırırlar ve en zengin içerikteki eğitim programlarından bile minimum başarı elde ederler.

Bütün diğer problemler gibi düşük motivasyon da daha ortaya çıkmadan fark edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Ancak bu çoğu zaman neredeyse imkansızdır. Problem ortaya çıktıktan sonra hala yapılabilecek bir şeyler vardır. Bunlar kısaca şu şekilde özetlenebilir: Motivasyonu düşük olan çocuğun peşinden gitmek, yalvarmak, dil dökmek, kaynakları önüne sermek, çalışması için ısrar etmek genellikle olumlu sonuç vermez. Aksine, bu davranışlar çocuğun çalışmama ve sorumluluğu üstünden atma davranışlarına yol açan koşulları daha da güçlendirebilir. Anne-babalar, çocuklarını başarıya motive etmek için mutlaka bir şeyler yapmaları gerektiğini, daha fazla çaba sarf etmeleri gerektiğini düşünebilirler, ancak daha fazla çaba ve baskının çalışma motivasyonu düşük olan bir çocukta hiç bir işe yaramayacağını unutmamalıdırlar.

Motivasyonu düşük çocuğun motive olması için kısır döngüyü kırın. Mevcut alışılagelen alışkanlıkları gözden geçirmek gerekir. Bunun için kısır döngüyü kırmak gerekecektir. Motivasyonu düşük olan çocuğunuzu nelerin motive edebileceğini bulmaya çalışın. Herkesin önemsediği bir şeyler vardır. Öğrenci bazen özel bir objeye karşı özel bir ilgisi olabilir.

Eğitim bazen bağımsızlık kazanma aracı olabilir. Örneğin motivasyonu düşük olan bir lise öğrencisi için başarılı olmak farklı bir ortama gitme fırsatı verecek çok iyi bir üniversiteye gitme yolu olabilir ve bu anlamda bir özgürleşme yaşama olasılığı çocuğu çalışmaya motive edebilir.

Üstün yetenekli çocuğa başarılı olmak için bir neden yaratmak, gerçekten başarılı olmayı istemek için iyi bir basamak olabilir. Eğer çocuğunuzu akademik alanda motive edecek bir şeyler bulamazsanız diğer ödül ya da ceza seçeneklerini denemek bir yol olabilir. Ona aile içinde bir dizi ayrıcalıklar tanımak, hafta sonunda istediği bir şeyi yapmasına izin vermek gibi seçenekler denenebilir. Ancak ödül ya da ceza sistemini kullanmanın bir dizi tehlikeyi içinde barındırdığını gözden kaçırmamanız gerekir. Mantıklı olmayan istekler, tutulmayan sözler, yerine getirilmeyen vaatler ya da boş tehditlerin sizin çocuğun gözündeki inandırıcılığınızı ve güvenirliğinizi tehlikeye sokacağını unutmayın. Bu tür girişimler çocuk için ikincil kazanç yolu olarak kullanılacaktır. Ayrıca, çocuğu çalışmaya motive etmek için dışsal ödül ya da ceza ile ulaşılan başarı kısa süreli olabilir. Dışsal pekiştireçler yerine öğrencilere çalışmayı ve öğrenmeyi sevdirecek şeyleri keşfetmesi için cesaretlendirmek daha etkili bir yöntem olabilir. Eğer bu yapılamıyorsa ödül ya da cezanın sadece başarısızlığı bir süre daha erteleyebileceği unutulmamalıdır. Üstün yetenekli çocukların içsel motivasyonları daha güçlüdür. Düşük motivasyon çocuğa dışsal baskıların fazla olduğunu gösterir. Bunların gözden geçirilip yapılmaması gerekir.

Aşırı Düşünme

Üstün yetenekli çocuklar olayları farklı açılardan görme becerisine sahiptirler. Onlar diğer insanların görmedikleri şeyleri görebilirler. Değişik olasılıkları gündeme getirebilirler. Bu özellikleri bir çok alanda istenilir bir özellik olmasına rağmen özellikle çoktan seçmeli sınavlarda onlar için önemli bir engel yaratabilir. Ortalama bir zekaya sahip olan çocuklar seçenekler arasından en uygun seçeneği seçip işaretleme eğilimindeyken, üstün yetenekli çocuklar her seçenek için bir dizi geçerli argüman üretebilirler ve doğru seçeneği kolaylıkla bulup işaretleyemezler.

Mükemmelliyetçilik

Üstün yetenekli çocuklar genellikle başarı için oldukça isteklidirler ve detaylara dikkat ederler. Başarı motivasyonunun yüksek olması ve ayrıntılara dikkat etme özellikleri genellikle olumlu özellikler olmasına rağmen aşırıya kaçtığında, mükemmeliyetçiliğe yol açabilir. Bu mükemmelliyetçilik çocukta bütün soruları en doğru şekilde yanıtlamaya yönelik aşırı bir motivasyon oluşturarak, yanlış yapma korkusu ve yanlış yapmaktan takıntılı bir şekilde kaçınma davranışı doğurabilir. Belirli bir zaman içinde cevaplandırılıp bitirilmesi gereken (zaman baskısı) testlerde, öğrencilerin hızlı bir şekilde soruları okuyup, doğru seçeneği hızlı bir şekilde seçerek sorularda ilerlemeyi gerektirir. Ancak, mükemmelliyetçi olan çocuklar bütün soruları en doğru cevaplama motivasyonu ile bazı sorularda takılarak gereksiz yere çok fazla zaman harcayabilirler. Mükemmelliyetçi çocuklar açık uçlu klasik tarzda yapılan sınavlarda çok daha fazla zorlanabilirler. Mükemmel bir metin yazma çabası ile hiç bir şey yazamayabilirler. Mükemmelliyetçiliği hemen ortadan kaldıracak kolay bir yol bulunmamaktadır. Ancak, bazı öneriler sunulabilir: İlk basamak bunun bir problem olduğunu kabul etmektir. Bazen bir testten alınan düşük bir not sadece bir nottur bazen ise bu düşük nottan çıkarılacak gerçek dersler vardır. Öğrenci mükemmele ulaşma çabalarının kendisine zarar verdiğini kabul etmelidir. Bunun bir problem olduğunun kabul edilmesinin ardından, mükkemmelliyetçiliğe alternatif yeni davranış stillerinin geliştirilmesi gerekir. İlk olarak yapılan bazı hatalara ve eksikliklere rağmen yapılan bir şeyin hala çok iyi özelliklere sahip olabileceği kabul edilmelidir. Kısa zaman baskısı altında yapılacak, kısa süreli ödevler küçük hataları ortaya çıkarabilir ve çocuğun hata yapmaya ilişkin toleransı artırabilir. Bir dakika içinde kaç tane matematik problemi çözebilirsin? Yirmi dakika içinde iyi kısa bir kompozisyon yazabilir misin? Bu görevleri yerine getirmek, mükemmel olmayan koşullarda da bu görevlerin başarılabileceğine ilişkin inançları güçlendirerek çocuğun mükemmellik çabalarını azaltabilir. Mükemmelliyetçilik birçok zaman beklentileri karşılamaya yönelik olabilir. Bu anlamda çocuk üzerinde nasıl bir beklenti oluşturulduğu gözden geçirilmelidir.

Depresyon

Üstün yetenekli çocuklar performanslarından dolayı, akranları ve diğer yetişkinler ile olan ilişkilerden dolayı kendilerini tam olarak ifade etme ve gösterme şansı bulamaz iseler tepkisel depresyona girebilirler. Bu durum onlarda daha çok içe kapanma, iletişimsizlik, motivasyon düşüklüğü, iştahsızlık, daha çok uyku sorunları, hiç bir şeyden memnun olmama gibi durumlara neden olabilir. Bu ise onların genel olarak mutsuz, neşesiz, isteksiz ve enerji düzeylerinin düşük olmasına neden olabilir.”