Çocuklarda Düşünme Becerileri Nasıl Geliştirilir?

Çocuklarda Düşünme Becerileri Nasıl Geliştirilir?

Arkadaşlar evde çocuklarımıza basit sorular sorarak düşünme becerilerini geliştirmemiz mümkün mü? Dünya hafıza şampiyonu Melik Duyar’ın konuyla ilgili yazısını sizlerle paylaşıyorum.

Yaşlılarımız bize “Çocuk çocukluğunu yaşamalı, en azından on yaşlarına kadar önce çocuk olmalılar” derken, gelişen rekabetçi dünya şartları onların zihinsel performanslarını sonuna kadar çok verimli bir şekilde kullanmaları gerektiği gerçeğini de önümüze koyuyor. Bunların yanında çocukların gelecekte başarılı olmalarını sağlayan tohumların küçük yaşlarda atılması gerektiğini vurgulayan sayısız bilimsel çalışma var. Şüphesiz onların özel ihtiyaçlarını ve duygusal gereksinimlerini de dengeli bir şekilde sağlamak da gerekiyor.

“Çocuk, onu eğiten kişilerin ve materyallerin üzerinde bir fırça darbesi bıraktığı bir resim tablosu gibidir”

Aslında çocuğun hem çocuk olmasını, hem de beynini etkin kullanmasını sağlamak gerçek bir eğlence olabilir. Hem oyun, hem de beyni etkin kullanma bir öğrenme işidir. Öğrenme ise bir düşünme becerisidir. Düşünmenin olduğu yerde öğrenme vardır. Düşünmenin olmadığı yerde ise öğrenme yoktur. Bu ise ister istemez şöyle bir soruyu aklımıza getiriyor.

NEDİR BU “DÜŞÜNMEK DENEN ŞEY” ?

Yukarıdaki soruyu özellikle büyük harflerle yazdım. Çünkü “Hafıza Gücü”, “Mega Hızlı Okuma” ve “Yaratıcı Düşünme” gibi verdiğim beyin temelli “Mega Hafıza” eğitimlerinde, bırakın çocukları, yetişkinlerin, lise ve üniversite öğrencilerinin büyük bir çoğunluğunun (% 98) bu sorunun cevabını bilmediğini fark ettim.

Şimdi sizden de bir an okumaya devam etmeden durup, “Düşünmek Nedir?” sorusunun cevabını bir kağıda yazmanızı istiyorum. Öyle açık bir cevap yazmalısınız ki, size daha fazla açıklama yapmanız için ilave bir soru sormamalıyım. Gerçekten, düşünmenin ne olduğunu henüz keşfetmediğinizi fark edeceksiniz.

Düşünmek beyni taramaktır. (Peki şu anda beyninizi tarayın bakalım. ‘Nasıl yani?’)
Düşünmek hayal kurmaktır. (Hayal kurmadığımız zaman düşünmüyor muyuz?)
Düşünmek zihinsel bir işlemdir. (Peki zihinsel işlem nedir?)
Düşünmek şu anda yaptığım iştir. (O zaman şu anda yaptığın işi açıkla.)
Düşünmek uyanıkken yaptığımız iştir. (Uyanık olup da düşünmenin olmadığı an yok mu?)
Yukarıdaki örnekler verdiğim eğitimlerde aldığım cevaplardan sadece bir bölümü. Ama dikkat ederseniz hiçbirisi düşünmenin ne olduğunu, veya düşünmeyi başlatan şeyin nasıl bir şey olduğunu açıkça söylemiyor.

Peki sizi daha fazla meraklandırmayayım ve düşünmenin ne olduğunu açıklayayım;

Düşünmek insanın kendi kendine sorular sorması ve bu soruların cevabını aramasıdır.

Beyni etkin kullanmayı da, öğrenmeyi sağlayan da budur; İnsanın kendi kendisine sorular sorması. İşin püf noktası insanın düşünme becerilerini geliştirilmesidir. Ve düşünme becerilerinin geliştirilmesi de çok küçük yaşlarda olmalıdır.

“Hayatta en önemli şey soru sormaktır. Soru sormaktan asla vazgeçmeyin.” (Albert Einstein)

Çocukların düşünme becerilerinin gelişmesi için önce biz büyükler onların beyinlerini aktif hale getirecek ve düşünmelerini sağlayacak sorular sormayı bilmeliyiz. Birincisi, sorduğunuz sorular basit ve uygun kelimelerden oluşmalıdır. İkincisi, sorulan sorular beyinde farklı düşünme becerilerini aktif hale getirecek çeşitlikte olmalıdır.

Çocuklarda düşünme becerileri sistematik ve ince ayarlı bir tarzda gerçekleştirilmelidir. Onlar hayatın birçok farklı bölümlerini düşünmek için hazır değildir. Sizin ana hedefiniz, soru sorma konusunda, çocuğunuzda içsel seviyede bir merak, ilgi ve farkındalık oluşturmak olmalıdır. İnsanın psikolojisi konusunda çalışan uzmanlar düşünme becerilerini altı farklı kategoriye ayırmaktadırlar. Bu altı kategori tüm insanlar için geçerlidir. Çocuğunuza bu farklı kategorilerde sorular sorarken, soruları öyle düzenlemeli ve kelimeleri öyle seçmelisiniz ki, çocuk sorulan sorunun anlamını kolayca anlamalıdır.

Çocuğunuzun düşünme becerilerini geliştirmeniz için takip edeceğiniz altı adım aşağıda verilmiştir. Bu adımları takip ederek çocukların düşünme becerilerini geliştirmek çok kolaydır;

Öğrenme Becerilerinin Geliştirilmesi

Öğrenme becerileri daha önce öğrenilmiş olan bilgilerin veya detayların doğru ve uygun şekilde hatırlanmasını ve anımsanmasını sağlayan becerilerdir. Yine hatırlanan veya anımsanan bilgiye dayanarak sonuç çıkartmak da bu becerilerin kapsamı içindedir.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Öğrenme becerilerinin gelişmesi için “Ne zaman?”, “Nasıl?”, “Ne?”, “Ne Kadar?”, “Nerede?”, “Bana söyle!”, “Tanımla!”, “Belirle!”, “Listele!” gibi doğru kelime, ifade veya cümle kullanmalısınız. Bu kelimelerin anlaşılması kolaydır. Bu kelimelerin kolay anlaşılmasından dolayı, çocuk cevap verirken uygun bir algılama seviyesine de ulaşmış olur.

Örnek Sorular:

Orada kaç tane elma var?
Bu hangi renktir?
Bu resimde ne olduğunu bana anlatır mısın?
Ne zaman geldin?
Burada ne kadar şeker var?

Anlama Becerilerinin Geliştirilmesi

Anlamak, sunulan bilgi ve diğer şeylerin birleştirilerek gerçekte ifade edilen anlamın ve mesajın hem algılanmasını, hem de anlaşılmasını içermektedir.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Bu düşünme becerisinin geliştirilmesi için “anlat”, “izah et”, “tahmin et”, “açıkla”, “tanıt” gibi kelimeler ve ifadeler kullanın. Bu ifadeler çocuğun materyalist verileri değerlendirmesini, kavramasını ve anlatımlar yapmasını sağlayacaktır.

Örnek Sorular:

Bu kedinin nasıl süt içtiğini söyleyebilir misin?
Bir tohum nasıl bitki oluyor anlatır mısın?
Bu şeklin ne olduğunu tahmin edebilir misin?
Arkadaşını bize tanıtır mısın?

Uygulama Becerilerinin Geliştirilmesi

Bu beceri, daha önceden öğrenilmiş ve kavranmış olan bilgilerin veya detayların uygulanmasını, veya farklı alanlara adapte edilerek yeni sonuçlar çıkartılmasını kapsamaktadır.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Bu becerileri geliştirmek için çocuğun öğrendiği ve anladığı bilgileri başka ortamlara adapte etmesini teşvik eden ifadeler kullanılmalıdır. Bunlar “göster”, ispat et”, “söyle”, “incele”, “çöz” gibi ifadeler veya kelimeler olabilir.

Örnek Sorular:

Dünyayla futbol topu arasında nasıl bir ilgi var?
Bir çiçekle bir ağacın arasındaki farkı söyleyebilir misin?
“Kedi nasıl miyavlıyor?” göster. Böyle ses çıkaran başka hayvan var mı?

Analiz Becerilerinin Geliştirilmesi

Bu beceri bir konunun veya şeyin anlaşılması için onun daha küçük ve daha basit parçalara ayrılarak incelenmesini kapsamaktadır. Çocuğun olayları incelemek için olayı daha basit parçalar halinde incelemeyi ve kavramayı öğrenmesi gerekir.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Çocuğun bu tip düşünme becerilerini geliştirmek için; “En önemli farklılık ne?”, “En önemli iki benzerliği söyleyebilir misin?”, “Bunun adım, adım nasıl olduğunu anlatabilir misin?”, “Her ikisini mukayese et”, “Her ikisini karşılaştır”, “Yeniden farklı şekilde düzenleyebilir misin?”, “Bu olay farklı bir sıralamada da yapılabilir mi?”, “Bu sonuca ulaşmak için hangi adımları takip etmek gerekir?” gibi basit sorular sormanız gerekir. Bu tip sorulara cevap vermeye çalışması, çocuğun beyninde olayı daha küçük parçalara ayırmayı öğrenmesini sağlar ve bu şekilde bir düşünme tarzı geliştirir. Başlangıçta zorlanırsa cevap için olayı basit kelimelerle parçalara ayırarak siz anlatmayı deneyin.

Örnek Sorular:

Portakal ile elma arasındaki en önemli fark nedir?
Bu elmanın evimize gelmesi nasıl oldu anlatabilir misin?
Bu oyuncak bebek (kız bebek) ile şu oyuncak bebek (erkek bebek) arasında ne fark var?
Bir bebekle bir bitki arasında bir benzerlik var mı?

Sentez Becerilerinin Geliştirilmesi

Bu düşünme becerilerinin öğrenilmesi çocuklar için biraz zordur. Bu düşünme becerisi daha önce öğrenilmiş olan bilgilerin, uygulamaların ve becerilerin birleştirilerek yeni bir şekilde (daha önce sorulmamış) düşünülmesini gerektirir.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Bu tip düşünme becerilerini geliştirmek için çocuklara “Şöyle sıralasak nasıl olur?”, “Şunlarla birlikte düşünsek ne elde ederiz?”, “Şu iki bilgiyi birleştirirsek ne elde ederiz?”, “Şöyle olsaydı ne olurdu?” gibi onun bildiği olaylarla ilgili basit sorular sorulmalıdır. Çocuklara bu tip sorular sormak onların beyinlerinde farklı bilgileri birleştirerek düşünme becerilerini geliştirecektir.

Örnek Sorular:

Bu odadaki eşyaları sen yeniden düzenlesen, neyi nereye koyarsın?
Evimizdeki şu saksıdaki çiçek meyve vermeye başlasaydı ne olurdu?
Yap boz bulmacasını yaparken nelere dikkat edersin?
Çöpü, çöp kutusuna değil de evimizde yere atarsak ne olur?

Karar Verme Becerilerinin Geliştirilmesi

Bu düşünme becerileri çocuğun karar verme, birleştirme, ilişkilendirme, yorum yapma ve sonuç çıkartma yeteneklerini geliştirir.

Bu düşünme becerisini geliştirmek için:

Çocuğun karar verme ve sonuç çıkarma becerilerini geliştirmek için onu “Değerlendir”, “İzah et”, “Neden böyle düşünüyorsun?”, “Neden böyle karar verdin?”, “Mukayese et” gibi ifadelerle yönlendiriniz.

Örnek Sorular:

Çok paran olsa ne yapardın?
Kanatların olsa nereye giderdin veya ne yapardın?
Bu tabakta kaç tane meyve var?
Yumurtayla güneş arasında bir ilişki var mı?

Özet olarak öğrenme ve beyin gelişimi kişinin kendi kendine sorular sormasıyla ve bu sorulara cevap aramasıyla gerçekleşmektedir. Çocuklara bu tip sorular sorarak önce onların düşünmesini biz aktif hale getiririz. Bu tip sorulara maruz kalan çocuk da zaman içinde kendi kendine bu tip sorular sorma becerisini geliştirir. İşte bu nokta çocuğun kendi beynini geliştirmesinin başlangıç noktasıdır.

Bu makaleyi okuyan çoğu anne ve babanın sorunu şudur; Yoğun günlük işler arasında çocuğun zihinsel gelişimi için yeteri kadar zaman bulanamamaktadır. Zaman bulsalar da tam olarak ne yapacaklarını bilmemektedirler. Çoğu anne ve baba çocuğuna çizgi film almakta onu filmin karşısına oturtmaktadır. Böylece çocuk bu filmleri izleyerek hem onları meşgul etmeyecek, hem de bu filmleri izleyerek belki zihinleri de gelişecekdir. Unutmayın bu tip filmler eğlendiricidir. Beyni pasif tutar. Her şey hazırdır. Düşünme yoğun değil, eğlenme yoğundur. Eğer bir şeyler izleyerek beyin gelişseydi, günlerinin büyük bir bölümünü televizyon izleyerek geçiren insanların dahi olması gerekirdi.

“Peki öyleyse ne yapmalıyız?” diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Aslında çocuğunuzun zihinsel gelişimi için hergün sadece 15 ila 20 dakika zaman ayırmak yeterlidir.