Legasteni Nedir?

Legasteni Nedir?

Arkadaşlar üstün zekalı çocuklarımızda da görülebilen skolastik beceri ve gelişimsel farklılık olarak tanımlanan Legasteni hakkında Uzman Doktor Mehmet Çelikel’in makalesini sizlerle paylaşıyorum.

HER ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUK “APTAL” YA DA “TEMBEL” MİDİR? YOKSA ÜSTÜN ZEKALI VE SIRA DIŞI BİR YETENEK MİDİR?

Çocuğun gelişimi normal hatta üstün zekalı ama okulda başarısız. Neden?

Anlatılanları aklında tutamıyor, herkesin anladığını anlayamıyor, kelimeleri karıştırıyor, DİSLEKSİ (Sözlü dili öğrenme güçlüğü)

Harfleri ters yazıyor, yazısı çok kötü ve dağınık, kelimeyi eksik ve yanlış yazıyor, DİSORTOGRAFİ (Yazılı dili öğrenme güçlüğü)

Rakamların yerini karıştırıyor, işaretleri karıştırıyor, çarpım tablosunu öğrenemiyor, DİSKALKULİ (Aritmetiği öğrenme güçlüğü)

Bu durum sadece öğrenme fırsatının olmayışının veya zeka geriliğinin bir sonucu değilse ve ayrıca geçirilmiş beyin travması veya hastalığının bir formuna da bağlı değilse; yani çocukta hem yazma, hem okuma veya heceleme becerileri birlikte anlamlı derecede bozulmuş; fakat bozukluğun nedeni zekada gerilik veya yetersiz eğitimden kaynaklanmıyorsa; Çocuğunuz Legasteni olabilir.

Öğrenme zorluğu çeken Legasteniklerin bazı özellikleri:

• Lagestenik kişi çok yaratıcıdır,

• Teknik konularda üstün yetenekler sergileyebilir,

• Konuları karşılarındakilere sabırla, anladıklarından emin oluncaya kadar izah ederler, ,

• Anlatım ve izah yetenekleri gelişkindir,

• Adalet duygusunun diğer insanlara oranla çok daha fazla gelişmiş olduğu görülür.

• Denilebilir ki, legastenik bir insan ömür boyu sadık bir arkadaştır.

Lagestenik insanların düşünsel hızlarının onları eyleme geçiren hızdan yani hareketlerinden daha fazla oluşu, en belirgin ve ayırdedici özelliğidir. Düşünce ve eylem hızları arasındaki bu fark, denilebilir ki bu insan tipinin ayırıcı özelliğidir. Bu nedenle legasteniyi bir hastalık veya bozukluk olarak görmemek gerekir. Ancak günümüz çarpık eğitim sistemi ve bilememekten dolayı, Legasteni bir bozukluk ya da hastalıkmış gibi algılanmakta ve bu yüzden, duruma uygun olmadan alınan önlemlerin, bu durumdaki insana (çocuğa) büyük zararlar vermekte, onları mutsuz ve uyumsuz bireylere dönüştürüp, sosyal dışlanma vb. gibi daha tehlikeli sonuçlara yol açan ikincil rahatsızlıkların gelişmesine neden olunmaktadır.

“ Legastenik bir insan, ortalama ya da iyi bir zekaya sahip olsa da, çevresini Legastenik olmayan insanlardan farklı algılar; eğer harf veya sayı gibi sembollerle ilgileniyorsa, ilgisini, kendi farklı yapısından dolayı, kaybeder. Bundan dolayı legastenik olmayan insanlardan farklı olarak, yazmayı ve hesap yapmayı öğrenmekte zorluk çeker.” Bu çocuklar genellikle sınavda bildiklerini tam olarak yazıya dökmekte zorlanırlar. Örneğin matematik sınavında ya soruyu yanlış okumaktan ya da bazı işaretleri yanlış algılamaktan dolayı çözebilecekleri problemi yanlış sonuçlandırırlar. Böylece bu çocuklar zekasal yönden yetersizmiş gibi ya da yapamıyormuş gibi damgalanır. “Hiç dikkat etmiyorsun” şeklinde eleştirilir. Oysa legastenikler ne tembel ne de geri zekalıdır, aksine genellikle üstün zekalı kişilerdir.

Legasteniklerin ilkokul döneminde okuma ve yazmalarda eksikliği görülür. Legasteni olup da, geç öğrendikleri için, geri zekalı damgası yiyip, geri zekalılar okuluna gönderilen birkaç örnek vermek gerekirse:

Devlet yöneticileri ve generaller:

General George Patton

Dwight Eisenhower

Woodrow Wilson

John F. Kennedy

Robert Kennedy

Nelson Rockefeller

Winston Churchill

Norveç Kralı Olaf ile (iki kızı ve beş torunu)

Eski Yunan Kralı Konstantin ve bir çok yakını.

Bilim adamları ve mucitler:

Albert Einstein (üç yaşından sonra konuşmaya başlamış, gerek almanca gerekse Matematikte sınıfının en başarısızı olması dolayısıyla genellikle zeka düzeyleri düşük öğrencilerin gittiği okula gönderilmiştir)

Paul Ehrlich

Niels Bohr

Charles Darwin

Thomas A. Edison

Alexander Graham Bell

Sanatkarlar:

Leonardo da Vinci

Auguste Rodin

Hans Christian Andersen

Walt Disney

Oyuncu ve Müzisyenler:

Cher

Whopi Goldberg

Danny Glover

Motzhart

Beethoven

Sporcular :

Greg Louganis

Bruce Jenner

Duncan Goodhew

Jackie Stewart

Belirtmekte fayda var. Her legastenik otomatikman aşırı yetenekli ve dahi anlamına gelmez. Ama eğer bir legastenik kendi özgüvenini yitirmezse, yeteneklerini her zaman ortaya çıkarabilir. Her legastenik mutlaka yeteneklerini geliştirebilecek anlamı taşımaz.

Eğer aşağıda belirttiğim, legastenikte var olan yetenekler değerlendirilebilirse, o legasteniklerin başarmaması için hiçbir neden kalmaz.

1. Beyindeki farklı algılama duyularını, yeteneklerini, üretken bir şekilde kullanabilmesi.

2. Çevrelerini normalden daha bilinçli bir şekilde algılayabilmeleri.

3. Merak ve araştırmacı ruhlarının normalin üstünde olması.

4. Düşüncelerinin kelime düzeyinde olmayıp, resimler düzeyinde olması.

5. Düşünce ve hafızalarını gerçekmiş gibi algılamaları.

6. Düşünce ve duyu organlarının çok hızlı çalışması.

7. Çok canlı fantezi yeteneklerinin olması.

Eğer sayılan bu yedi yetenek, Legasteniğin aile ya da öğretmeni tarafından küçümsenmez, baskı altına alınıp bozulmaz ise, bu çocukların normalin üstünde zekalarının olduğu ve de aşırı üretken oldukları ortaya çıkar. Ve yukarıda adlarını saydığımız meşhur Legastenikler gibi toplumda saygın yerlerini alırlar.

Legastenik çocukların algılamaları farklıdır. Bu farklılık kendini yazı yazmada, okumada ve matematiksel rakamlarda gösterir. Legasteni dünyada %10-15 oranında görülür. Yukarıda da belirttiğim gibi legasteni asla bir hastalık ya da özür değildir. Legasteni beynin farklı algılaması ve fonksiyonudur. Yani legastenik insanlar diğerlerinden daha farklı görüp duyanlardır. Hal böyle iken, bir çok kişi hala legasteniye bir problem gözüyle bakmaktadır. Bu üstün yetenekli çocuklar genellikle çevreleri tarafından yanlış anlaşılır ve çoğunlukla okulda ve ailede öğrenme güçlüklerinden dolayı, problemlere neden olunur. Her ne kadar başlangıçta legastenik çocuklarda bir hastalık görülmez ise de bu çocuklarda özgüven yitimi, hayal kırıklığı ve çevresel baskılar sonucu ikincil problemler gelişir. Aile ve çevre tarafından anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan bu çocuklar ruhsal ya da psikosomatik ikincil problemler gösterirler. Oysa erken safhada yapılacak bir terapi bu ikincil rahatsızlıkların ortaya çıkmasını engelleyeceği gibi bunların ileride toplum içinde iyi bir yer edinmelerini de sağlamış olur. Kısaca legasteni ne bir hastalık, ne bir bozukluk ne de bir özürdür. Aksine erken tanı ve çocuğa uygun eğitim ile üstün başarılı nesiller yetiştirir.

Legasteninin belirtileri:

A. Okul öncesi belirtiler: Legastenik çocuklar emekleme dönemini ya hiç yaşamamış ya da çok kısa yaşamışlardır. Bu kısa emekleme dönemi diğer çocuklardan da farklıdır. Bunlar genellikle geriye veya yana doğru emeklerler. Eğer bu şekilde emekleyen bir çocuğun anne ya da baba tarafında da Legasteni olanlar var ise bu çocukların legastenik olma ihtimali yüksektir. Bu nedenle, bu çocukların daha bu yaşta dikkatle gözlemlenmesinde fayda vardır. Unutmamak gerekir ki, emekleme dönemi yazma ve okumanın koordine edilmesinde önemli yer tutan motor fonksiyondur. Legasteni tanısı konulmasında belirleyici etmenler aşağıda belirtilmiştir. Burada sıraladığımız soruların 5 veya daha fazlasına verilecek evet yanıtı, legastenik bulguların ortaya çıkması ve ileride bu durumun belirleyici özelliği olacak bazı sonuçlarla karşılaşılma olasılığını güçlendirecek demektir. Örneğin, böyle bir çocuk ileride okuma ve yazmada güçlük yaşayabilir. Bu nedenle bu çocukların eğitimi ne kadar erken dönemde başlar ise, o denli, ileriki yaşamlarında karşılaşacakları zorluklar azalır ve okulda başarılı olurlar.

• Düşünceleri, eylem veya yaptıklarından daha hızlı mıdır?

• İyi veya kötü günleri sık sık yaşar mı? (Ruhsal dünyasında normalin ötesinde iniş ve çıkışlar var mı?)

• Emeklemeleri olmamış ya da çok kısa emekleme dönemi mi geçirmiştir?

• Yürümesi geç midir ya da vücut koordinasyonu bozuk mudur?

• Merdiven çıkması nasıldır ? (Bir ayağını atıp, diğer ayağını attıktan sonra mı yanına getiriyor)

• Hafıza ya da puzzle gibi oyunları sevmiyor mu?

• Müzik ya da herhangi bir ritme uyumu bozuk mu?

• Konuşması geç mi, kekeleme ya da geveleme söz konusu mu?

• Bisiklet binme ya da yüzme öğrenmekte zorluk çekmiş mi?

• Bir şeyi çizgileri taşırmadan boyamakta zorluk çekiyor mu? Ayakkabı bağını bağlamakta ya da düğmeyi iliklemekte zorluğu var mı?

• Makası kullanmakta zorlanıyor mu?

• Teknik eşyaları kullanmada yaşından üstün beceri gösteriyor mu?

• Aşırı yavaş mı?

• Kendine özgü düzeni var mı?

• Sağ ya da sol ayrımını yapabiliyor mu?

• Kelimeleri yanlış söylüyor mu ya da kısaltarak mı söylüyor? Örneğin tuvalet yerine tulavet gibi.

Legasteni çocuğun ileride eğitim yaşantısı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilecek bir durum olduğundan, okul öncesi teşhis ve alınacak önlemlerle, okula başladıktan sonra lüzumsuz zaman kaybı engellenir.

B. Okul dönemi belirtiler: Okul döneminin başlamasıyla okuma/yazmada, hesap yapmada problemler var ise erken teşhis ve müdahale edilmeli ki, lüzumsuz zaman kaybını engelleyelim. Unutmayınız ki, daha fazla çalışmak ya da alıştırma yapmak, sonunda istenmeyen tepkilere neden olacağından, sadece zaman kaybıdır. Aşağıdaki sorulardan beş ya da daha fazlasını evet ile cevaplandırıyorsanız, çocuğunuzun legasteni olma olasılığı vardır.

• Özgüveni yetersiz aşağılık kompleksi var mı?

• Çarpım tablosu gibi ezberlerde dikkat hatası yapıyor mu?

• Harf ya da yazıları yazarken dağıtıyor mu?

• Gözünü ovuşturuyor, kırpıyor, göremiyorum diye şikayet ediyor mu?

• İçine kapanık, cesaretsiz mi?

• Harf, kelime ya da rakamları fark etmekte güçlük çekiyor mu?

• Agresif, dürtüsel davranışları oluyor mu?

• Dikkat çekici, gergin vücut konumu oluyor mu?

• Dalgın, hayalperest mi?

• Normalden daha aktif ve sürekli kıpır kıpır mı?

• Sınıfta sık sık ayağa kalkıp gezinme ihtiyacı duyuyor mu?

• Geveze ve sürekli konuşarak sınıfı rahatsız ediyor mu?

• Görevlerden kaçıyor mu?

• Kolay dikkati dağılıyor, her şeyi görüp duyabiliyor, önemlileri önemsizlerden ayırt etmekte zorluk çekiyor mu? Örneğin ayrıntılara fazla inip, bütünü kaçırmak gibi.

• Günlük olaylara karşı çok uyanık ve ilgili mi?

• Verilen görevi bitirmediği oluyor mu?

• Yer, zaman ve miktar kavramları hakında bilgi veremiyor mu, tahminde bulunabiliyor mu?

• Vücut koordinasyonu bozuk mu?

• Kötü, iyi duymama şikayetleri oluyor mu?

Algılama kusurları:

1- El-göz koordinasyonu, şekil-zemin, şekil değişmezliği, şekillerin uzaydaki pozisyonu ve uzay ilişkileri.

– Çocuk sağ- sol, sol-sağ, yukarı-aşağı gibi kelimeleri karıştırır.

– Harflerin ya da sayıların yönünü veya yerini değiştirir.

– Harfleri ters yazar.

– Bazı harfleri değiştirir, d-t gibi

– Bazı kelimeleri eksik okur.

– İki rakamlı sayıları yanlış yazabilir. 21 yerine 12 gibi.

Şekil-zemin algılama farklılığı zamanla kendiliğinden düzelebilir ve çocuk ileriki sınıflarda doğru okur. Ama yazarken görülen hatalar terapi uygulanmaz ise kalıcılaşır.

2- Bazı harfler arasındaki farkı algılayamama.

– Yazarken bazı harfleri atlar, kelimeler doğru yazılmaz. Bu durum duyma ile bağlantılı bir bozukluk değildir.

– Okulda öğretmenin yaptırdığı diktelerde (aktardığı bilgilerde) çocuk duyduklarını yanlış yazar.

3- Bazı harf, resim gibi şekilleri yani sembolleri hafızaya almadaki farklılığı sonucu okuma yazmada hatalara neden olur.

– İlkokul 1. sınıfta okumayı öğrenmede zorlanma.

– Yazı yanlış yazılır. Harfler karıştırılır.

– g-h, d-t, p-b harfleri karıştırılır.

– Büyük-küçük ya da imla hataları yapar.

Legasteni genellikle genetik faktörlere bağlı olmasına rağmen, geç konuşanlarda ve solaklarda sık görülür. Hemen belirtelim ki;

– Her solak Legastenik değildir.

– Harfleri ilkokul 1. sınıfta ters yazmak ya da karıştırmak genellikle normaldir. Ama hem yazma ve hem de okumada hata varsa araştırmakta fayda vardır

. – Her yanlış yazan Legastenik değildir; ama bu yanlış yazmalar 3. 4. sınıfta da görünüyorsa Legasteni şüphesi artmalıdır.

Özetlersek: Yazarken;

– Harfleri karıştırma b-d, p-g.

– Kelime içindeki harflerin yerini ve sırasını karıştırma. Bal yerine lab gibi.

– Kelimenin bazı harflerini özellikle son harfleri unutma.

– Bazı harfleri yanlış algılama d-t gibi.

Okurken;

– Ağır tempoyla okuma.

– Kelime ya da kelimenin bir bölümünü yanlış okuma.

– Bazı heceleri atlama ya da yerlerine başkalarını koyma.

– Okurken satır atlama.

– Kelime ya da harfleri değiştirme.

– Konuşması anlaşılmasına rağmen okuduğunun zor anlaşılması. Legastenik çocukların okuma, hesap yapma ve yazma esnasında dikkatlerini toparlamaları gerekir. Bunun için dikkatlerini toplama ve aynı zamanda hedefe yönelik alıştırmalarla, duygusal algılamalarında düzelme şarttır. Alıştırmalar belirtilerin özelliklerine göre yani kişiye uygun şekilde tespit edilir. Resimle algılama, harfleri ve sayıları yerine koyma gibi. Legastenik kişi eliyle tuttuğu ve üç boyutlu görebildiği şeyleri fark edebilir. Bilgisayardaki legasteni alıştırma programları legastenik çocuklar için iyi bir başlangıçtır. Alıştırma programı çocuğa göre ayarlanır. Çocukla bire bir ilgilenmek gerekir. Bunun için de, ilgilenen kişinin, en az legastenikler kadar sabırlı olması şarttır. İşte o zaman, diğer çocuklar gibi onlar da okumayı, yazmayı, hesap yapmayı öğreneceklerdir. Legastenik çocuklarda matematik, okuma ve yazma için gerekli olan duyu yeteneklerinin tespit için bazı testler yapılır. Bu testler aşağıda belirtilmiş olan unsurların dikkate alınması suretiyle gerçekleştirilmektedir.

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi:

1- Optik fark (aynı ya da farklı olan şeyleri tanımak, birbirinden ayırt edebilmek), Optik hafıza ( görüleni almak, aklında tutmak, gerektiği zaman gösterebilmek), Optik dizin (gördüğü seriyi etkisine ve sırasına göre yerleştirebilmek).

2- Akustik farklılık (istenilen kelimeleri işitme sırasında anlamak ya da benzer tondaki veya vurgulu kelimeleri birbirinden ayırt edebilmek), Akustik hafıza (duyulanı algılama, akılda tutma, gereğinde anlatmak), Akustik seri (cümlenin hangi kelimeyle başladığının farkına varmak.) (Bkz. Duysal Alg lama ve Bellek Sorununu Belirleme Testi ı Mottier-Test )

3- Bulunduğu yerde yön ve konum tespit edebilme, zamana uyum, büyüklük ve miktar tahmin edebilmek.

4- Vücut şeması, vücudunun sağını ve solunu ayırt etmek.

Yukarıdaki test sonuçlarına göre çocuğun hangi algılama yetisini geliştirmeye ihtiyaç duyduğu anlaşılmaktadır.

Unutmamak gerekir ki legasteni terapisinde, aile, öğretmen ve terapi yapan uzmanların birlikte çalışmaları, uyumu ve dayanışması olumlu sonuçlar alınması açısından önemlidir. Sadece öğretmen ya da aile sorumlu tutulmayıp, üçlü dayanışma şarttır. Böylece çocuk sorunları ile yalnız kalmadığının farkına varır ve davranış bozukluğunun ortaya çıkması engellenir. Yukarıda belirttiğim gibi önemli olan, çocukta doğru yazmak kusurunun mu, yoksa algılama kusurunun mu olduğunun açıklanmasıdır. Çünkü legastenik çocuklar doğru algılayamaz yani duyu organlarının farklı algılamasıyla, o dakika yazı ve okumadaki hatalarını fark edemezler. Bu kusur genellikle çok sık tekrarlanan kelimelerde görülür.

Sonuç: Legasteniklerin dikkat ve konsantrasyonları farklıdır. (Harf ve sayı gibi sembolleri farklı algılarlar.) Performans fonksiyonları farklıdır. (Farklı performans görsel, işitsel ve uzaysal konum alanlarında kendini gösterir.) Kelimelerin hafızaya alınması farklıdır. Legasteni okuma ve doğru yazma kusuruyla karıştırılmamalıdır. Okuma ve yazmada zayıf olmak fiziksel ve psikolojik nedenlerle, eğitim metotları, ailevi nedenlerle, öğrenmede zayıflık ve az yetenekli olmak gibi sonradan olan nedenlerle ortaya çıkabilir. Oysa legasteni 1986 yılından beri tanınan ve de,15. ile 6. Kromozomlardaki genetik faktörlere bağlı, irsi ve doğuştan vardır. Kısaca legastenik öğrenemediğinden değil, gereksinimine uygun koşulların olmamasından dolayı, var olan hem de üstün performansını/yeteneğini gösterememe durumudur.