Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrencilerin Öğretmenlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler

Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrencilerin Öğretmenlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler

Arkadaşlar, çocuğumuzun üstün yetenekli olduğunu öğrendiğimiz anda; aklımıza hemen eyvah çocuğumu nasıl eğiteceğim? Okulu yeterli olur mu? Özel okul mu yoksa devlet okulu mu çocuğumun geleceği için daha iyi olur? gibi sorular gelir. En azından henüz anaokuluna giden oğlum için benim aklımdan geçenler bunlar oldu. Sonra yaptığım araştırmalara göre okuldan çok öğretmenin önemli olduğu kanaatine vardım. Bu konuda da çok şanslı olduğumu hissediyorum.

Üstün Zekalı ve Yetenekli Çocukların Eğitimi 1. İstanbul Çalıştayı’nda Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrencilerin Öğretmenlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler’e değinilmiş.

Üstün zekalı ve yeteneklilerin eğitiminde öğretmen çok önemli bir ayaktır ve asla görmezden gelinemez. Üstün zekalı öğrencilerin gerek kişilik, gerekse zihinsel farklılıklarından doğan ihtiyaçlarını karşılayabilecek kalitede ve nitelikte öğretmenlerin yetiştirilmesi, üzerinde titizlikle çalışılması gereken bir konudur. Üstün zekalı yetişkinler, yaşamları boyunca unutamadıkları öğretmenleri anlatırken, hayatlarına yön vermelerinde onlara yardımcı olan ve farklılıklarını diğerlerine fark ettiren öğretmenleri işaret etmişlerdir (Sak, 2010). Üstün zekalı ve yetenekli öğrenciler diğer öğrencilere göre öğretmenlerinin tutumlarından daha fazla etkilenebilmektedirler. Bu öğrencilerin öğretmenlerinin, tüm iyi öğretmenlerin sahip oldukları niteliklere sahip olmalarının yanında branşlarında uzmanlaşmış, üstün zekalıların özellikleri, bu öğrencilerin eğitiminde kullanılan modeller, stratejiler, yöntemler ve teknikler hakkında derin bilgiye de sahip olmaları gerekmektedir (Sak, 2010).
Lewis’in (1982) araştırmasına göre üstün zekalı öğrenciler, öğretmenlerinde bulunması gerektiğini düşündüğü özellikleri aşağıdaki gibi sıralamaktadır:

• Öğrencileri gibi hissetmeli, onlar gibi olmalı (empati özelliği).
• Normal öğretmenlerden farklı, daha yetenekli ve daha zengin bir hayal gücüne sahip olmalı.
• Neyi öğreteceğinden çok, öğretecekleri konular hakkında nasıl düşünüleceğini öğretmeli.

a) Üstün zekalı ve yetenekli öğrencilerin öğretmenlerinin temel olarak sahip olması gereken kişilik özellikleri ile ilgili öneriler:

• İnisiyatif alabilmeli ve cesur olmalıdır.
• Özellikle kendini geliştirmeye dönük olarak meraklı, araştırmacı, güncel bilgileri takip edebilen ve çalışkan olmalıdır.
• Empatik ve lider ruhlu olmanın yanında sağlam bir ruh yapısına sahip olmalıdır.
• Öğrencileri hem duygusal hem de entelektüel yönden anlayabilmelidir.
• Yenilikleri takip edebilen ve bu yenilikleri uyarlayabilen olmalıdır.
• Ahlaki değerlere saygı gösteren, sabırlı ve bununla birlikte hoşgörülü ve saygılı olabilmeli; sosyal duyarlılığı yüksek olmalıdır.
• Doğaya duyarlı ve çevre bilinci yüksek olmalıdır.
• Maddi kaygıları olmamalıdır.
• Ekip çalışmasına yatkın olmalıdır.
• Okul ve aile işbirliği konusunda deneyimli olmalıdır.
• Sivil Toplum Kuruluşlarıyla çalışma yapabilmeye açık olmalıdır.

b) Alana Özgü Bilgiler ve Bunların Geliştirilmesi ile ilgili önerilere bakıldığında:

• Geniş bir bilgi birikimine ve bilgi alanına hakim olmalı ve bu bilgileri sentezleyebilmelidir.
• Teorik olarak öğrenilen bilgilerin hayatla bağlantılı olarak uygulamaya dönüştürme becerisini kazanmaları noktasında öğrencilere rehber olabilmelidir.
• Alanı ile ilgili yüksek lisans ya da doktora derecesine sahip olmalıdır.
• Konu alanını farklı disiplin alanları ile entegre edebilmelidir.
• Alanında bilimsel yayın yapabilecek yetilere sahip olmalıdır.

c) Üst Düzey Düşünme becerilerine sahip olma noktasındaki öneriler:

• Yordama yeteneğine, ileri görüşe ve pratik bir zekaya sahip olmalıdır.
• Yaratıcılık ve problem çözme becerilerini geliştirebilmelidir.
• Öğrencilerine yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerini kullanmaları noktasında hem rol model olmalı hem de rehberlik etmelidir.
• Organizasyon becerisine sahip olmalı ve bu becerisini geliştirebilmelidir.

d) Etkili Strateji, Yöntem ve Teknikleri bilme ve Kullanma alt başlığı ile ilgili önerilerde ise:

• Bireysel farklılıkları fark edebilmeli ve öğretimi bireysel farklılıklara göre planlamalıdır.
• Farklı öğretme ve öğrenme strateji, yöntem ve tekniklerini bilgisine sahip olmalı ve uygulayabilmelidir.
• Yaparak yaşayarak öğrenme sağlayacak ortamları ve fırsatlarını ortaya koyabilmelidir.
• Öğrencilerin ilgileri ve öğrenme stilleri doğrultusunda öğretimi planlayabilmelidir.
• Öğrencilere ipucu, dönüt düzeltme verebilmeli ve onları bu yollarla takdir edebilmelidir.
• Program ve materyal geliştirme noktasında mutlaka eğitim almış olmalıdır.
• Farklılaştırma tekniklerine yönelik bilgilere sahip olmalıdır.

e) Formasyon Bilgisi ve Sınıf Yönetimine yönelik öneriler:

• Sınıf yönetimi becerileri gelişmiş olmalıdır.
• Teknolojiyi etkili bir şekilde kullanabilmelidir.
• Esnek bir sınıf ortamı yaratabilmelidir.
• Hizmet içi eğitimlere katılmış olmasının yanında en az 5 yıllık deneyimi olmalıdır.
• Anadili etkin, anlaşılır bir şekilde kullanabilmelidir.
• Zamanı etkili ve verimli kullanabilmelidir.

f) Üstün Zekalı ve Yeteneklilerin Eğitimine Yönelik Özel Bilgi ve Becerilere dair öneriler:

• Üstün zekâ ve yetenek konusunda eğitim almış olmalıdır.
• Farklılaştırma ve zenginleştirme konularına hakim olmalıdır.
• Seçilen içerik öğrencilerin ilgisini çekecek ve onları zorlayıcı nitelikte olmalıdır.

Yukarıda farklı disiplin ve kurumlardan gelen katılımcıların ortaya koyduğu düşüncelere yer verilmiştir. Ortaya koyulan düşüncelerin birçoğu literatürde yer almakta ve çeşitli araştırmacılar tarafından desteklenmektedir.
Öğretmenlerin kişilik özelliklerine bakıldığında, Demirel (2007) öğretmenin coşkulu, içten, esprili ve güvenilir olmasının onun güdüleyici bir kişiliğe sahip olduğunu işaret ettiğini ve bu durumun öğrenciler üzerinde olumlu etkiler bıraktığını ifade etmiştir. Coşkulu, içten öğretmenler yaratıcıdırlar, kendilerine güvendikleri için bu durum öğrencilerine de yansır ve esprili oldukları için çocukların ilgilerini canlı tutma konusunda da başarılıdırlar (Demirel, 2007). Lindsey (1980) üstün zekalıların eğitiminde başarılı olan öğretmenlerin özelliklerini incelediği çalışmasında çocukları anlayan, kabul eden, başkalarına karşı duyarlı olan, ortalamanın üzerinde entelektüel ilgilere sahip, kendi davranışlarından ve bunların sonuçlarından sorumlu olan öğretmenlerin başarılı olduğunu gözlemlemiştir.
Üstün zekalı ve yeteneklilerin eğitimine yönelik özelliklerinde ise öğrencilerin bireysel ilgi ve ihtiyaçlarını anlayan ve bunlara karşılık verebilen öğretmenlerin ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Parke (1992) de öğretmenlerin, üstün zekalı ve yetenekli öğrencilerin yetenek, ilgi ve kapasitelerinin optimal düzeyde geliştirmeleri gerektiğini özümsemiş olmaları gerektiğini ortaya koymuştur.

Bishop (1968), Drews (1972), Gallager ve diğ. (1967) ve Lindsey (1980 öğretmenlerin sınıf yönetimine yönelik sahip olduğu özelliklere bakıldığında, öğretmenlerin, baskıcı ve zorlayıcılıktan ziyade yol gösterici, otoriterlikten daha çok demokratik olmayı tercih eden, sonuçtan ziyade sürece önem veren, kuralcı ve gelenekçilikten daha ziyade yenilikçi ve deneyimciliğe değer veren özelliklere sahip olmaları gerektiğini ortaya koyulmuşlardır (Akt. Sisk, 1987).
Sınıf içerisindeki öğrenme-öğretme sürecinin etkili olabilmesi için öğretmen tarafından uygun düzey, içerik öğrencilerle birlikte düzenlenerek onlara uygun yöntem, teknik ve stratejilerin seçilmesi gerekmektedir (Demirel, 2007). Eleştirel düşünme, yaratıcılık gibi üst düzey düşünme becerilerini öğretmek, öğrencilerin kendilerine ait fikirlerin kaynağını, kendi bakış açıları, tutumları ve değerleri ile diğerlerinin fikirleri ve değerlerinin çıkış noktasını anlamalarını kolaylaştırır. Bu yüzden öğretmenin de bu üst düzey becerileri kullanabiliyor olması gerekmektedir (Sisk, 1987).

Öğretmen, bireyselleştirilmiş eğitim planları hazırlamanın ilkeleri, yaklaşımı, amaçları ve içeriğiyle tutarlı somut bilgi ve anlayış sahibi olduğunu, ilgili özel alanda gerekli olan öğrenme yollarını öğrenciye kazandırmak üzere öğretme-öğrenme ortamını, yöntem ve tekniklerini, ders araç-gereç ve materyallerini güvenli ve etkili bir şekilde düzenleyip kullanabilmelidir. Ayrıca, özel alan bilgisinin sınıf ve kademelere göre dağılımını dikkate alarak öğretme-öğrenme sürecini düzenleyebilmelidir (Clark, 1997).